آماده‌سازی و انتقال نشا

 با انجام به‌موقع و مناسب عملیات داشت در خزانه حدود ۴۵ روز پس از کشت بذر نشاءهای تولیدشده به مرحله مناسبی از رشد خود می‌رسند و آماده انتقال به زمین اصلی خواهندبود. در فاصله زمانی کاشت بذر در خزانه و تولید نشا، فرصت مناسبی برای تهیه و آماده‌‌سازی زمین و تهیه یک بستر مناسب برای انتقال نشاء به زمین اصلی فراهم می‌شود. با هدف جلوگیری از تعریق زیاد و خشک‌شدن نشاهای منتقل‌شده بخشی از تعرق‌کننده گیاهچه‌ها (اندام هوایی نشاها) قبل از انتقال، در خزانه حذف می‌شود.(شکل 6) سپس نشا‌ها با استفاده از جعبه‌های ویژه انتقال از خزانه به مزرعه منتقل می‌شوند.(شکل7)



شکل6) خزانه نشا گلدانی چغندرقند





شکل7) انتقال نشاها از خزانه به زمین اصلی در مرحله 4 برگی



 عملیات انتقال نشا با استفاده از نیروی کارگر و نشاکار دستی و یا با استفاده از دستگاه نشاکار ماشینی صورت می‌گیرد.(شکل8)

شکل8) انتقال نشا با استفاده از نشاکار  دستی(سمت راست)

و با ماشین نشاکار چهار ردیفه(سمت چپ)

 طی سال‌های گذشته در بعضی از مناطق دارای محدودیت منابع آبی کشور از جمله اصفهان، کرج، قزوین، اراک، ساوه و در تعدادی از حوزه‌های کارخانه‌های قند خراسان مانند جوین، فریمان، چناران و شیرین به صورت آزمایشی از سیستم کشت نشا گلدان کاغذی استفاده شد که نتایج به دست‌آمده نشان از موفقیت‌آمیز بودن این روش کشت داشت. سیستم کشت نشایی در این مناطق که با هدف صرفه‌جویی در مصرف آب و بعد از آب‌گیری از غلات انجام شده بود، به طور متوسط عملکرد ریشه را ۶۸ درصد و عملکرد قند را ۷۷ درصد نسبت به کشت همزمان و مستقیم بذر افزایش داد.

 

کشت نشایی بدون استفاده از گلدان (ریشه لخت)

 دلایل استفاده از روش کشت نشاء ریشه لخت

 تهیه گلدان‌های کاغذی مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین نهاده مصرفی در روش کشت نشا گلدانی چغندرقند است. درحال‌حاضر گلدان‌های کاغذی با جنس مناسب برای تهیه نشا چغندرقند، در داخل کشور تولید نمی‌شود بلکه با صرف هزینه زیاد باید از طریق واردات تأمین شود، وارداتی بودن گلدان‌های کاغذی علاوه بر تحمیل هزینه زیاد به کشاورزان و خروج ارز قابل‌توجهی از کشور، وابستگی به کشورهای خارجی را نیز در پی دارد، از طرفی با توجه به وضعیت حاکم بر روابط بین‌الملل و هیچ‌گونه تضمینی برای تهیه و واردات به موقع آن نیز وجود ندارد‌ بنابراین با هدف رفع این مشکلات، روش کشت نشایی بدون استفاده از گلدان کاغذی برای اولین بار در قالب یک پروژه تحقیقاتی سه ساله توسط نگارنده در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند مورد بررسی قرار گرفت و نتایج مثبت و موفقیت را در پی داشت.

 

تهیه خزانه در روش بدون گلدان

برای تهیه خزانه و تولید نشا ریشه‌لخت، در روش کشت نشایی بدون استفاده از گلدان، نیاز به هیچ نوع گلدانی نیست. در این روش بذر چغندرقند با تراکم بالا به طور مستقیم در داخل خاک خزانه کشت می‌شود. جوانه‌زنی بذر و مراحل اولیه رشد گیاهچه‌ها به مدت ۶۰ تا ۷۰ روز در این محیط محیط به‌سر می‌شود. گیاهچه‌های تولیدی در مرحله ۶ تا ۸ برگی با ریشه ای به قطر حدود یک سانتی‌متر آماده انتقاد به مزرعه اصلی خواهندبود. در این روش گرچه نیازی به گلدان‌های کاغذی یا هر نوع گلدان دیگری برای تهیه نشا نیست، ولی تراکم بوته در خزانه نشا ریشه لخت، نسبت به تراکم بوته در خزانه نشاء با گلدان کاغذی بسیار کمتر است. مساحت خزانه برای تهیه نشاء لازم برای یک هکتار سطح مزرعه در این روش بیشتر از روش گلدانی و حدود ۴۰۰ مترمربع است‌ به‌عبارتی در این روش ضریب تبدیل سطح خزانه به سطح مزرعه در شرایط مطلوب در حدود ۱ به ۲۵ است.(شکل9)

 در روش کشت نشایی بدون استفاده از گلدان همچنان که اشاره شد نیازی به استفاده از گلدان‌های کاغذی و ادوات تهیه نشا نیست. در این روش بذر چغندرقند به طور مستقیم در خزانه آزاد (بدون نیاز به تاسیسات گلخانه) و با تراکم بالا کشت می‌شود. پس از گذراندن مرحله اولیه رشد، ریشه‌های تولیدشده با قطر حدود یک تا یک‌و‌نیم سانتی‌متر و پس از طی مراحل آماده‌سازی به زمین اصلی منتقل می‌شوند.

 

شکل9) خزانه نشا ریشه لخت چغندرقند

آماده‌سازی و انتقال نشاء ریشه لخت به زمین اصلی

پس از درآوردن ریشه‌چه‌ها (نشاها) از زمین، پهنک برگ‌ها و سه‌چهارم طول دمبرگ‌ها با هدف کاهش سطح تعرق‌کننده حذف می‌شود. برای ایجاد سهولت در کشت و جلوگیری از ایجاد انحنا در ریشه و بدفرم‌شدن آن انتهای ریشه‌چه‌ها  نیز از ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری با وسیله‌ای کاملاً قطع می‌شود.(شکل10)





شکل10) آماده‌سازی نشا قبل از کشت در مزرعه

برای کندن و آماده‌سازی نشاهای  تولیدشده در خزانه می‌توان از نیروی کارگری، از دستگاه برداشت ریشه‌چه، چغندر کن ۶ ردیفه صفحه‌ای (شلغم‌کن) و یا دستگاه برداشت سیب زمینی استفاده کرد.(شکل11)



شکل11) دستگاه برداشت ریشه‌چه از خزانه

 عملیات کشت نشا (ریشه‌چه‌های آماده شده) در مزرعه به دو روش امکان‌پذیر است. در صورت امکان و مهیا بودن دستگاه نشاکار پشت تراکتوری، می‌توان ریشه‌چه‌های آماده شده هم‌سایز را با سرعت بسیار بالا کشت کرد.(شکل12)



شکل12) دستگاه نشاکار کاملا مکانیزه چغندرقند



 ولی در مناطقی که امکان دسترسی به دستگاه نشاکار نیست و یا در مزارع کوچک که امکان به‌کارگیری دستگاه نشاکار وجود ندارد می‌توان عملیات کشت را با دستگاه نشاکار دستی (کلاغی) با استفاده از نیروی کارگر انجام داد. (شکل13)





شکل13) نشاکار دستی(کلاغی) چغندرقند

 آبیاری کشت نشایی

 آبیاری مزرعه بلافاصله پس از انتقال نشا کشت ریشه‌چه‌ها در زمین اصلی) یکی از عوامل بسیار مهم در استقرار مناسب نشاهای انتقال‌یافته در مزرعه است.(شکل14) دستیابی به موفقیت در این روش کشت بدون ایجاد تراکم مناسب بوته در واحد سطح و تشکل پوشش یکنواخت در سطح مزرعه غیرممکن خواهد‌بود. بنابراین لازم است قبل از انجام هرگونه اقدامی در جهت کندن نشا از خزانه و آماده‌سازی و انتقال آن به زمین است از فراهم‌بودن آب و امکان آبیاری مزرعه بلافاصله بعد از عملیات انتقال نشان اطمینان حاصل کرد.

  نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که چنانچه عملیات کندن، آماده سازی، انتقال و به‌خصوص اولین آبیاری مزرعه پس از انتقال نشاء به‌درستی و با دقت کافی صورت گیرد بیش از ۹۰ درصد و نشاهای منتقل‌شده با موفقیت و استقرار یافته و به رشد خود ادامه می‌دهند. هر چه در زمان انتقال نشا دمای هوا گرم‌تر باشد لازم است اولین آبیاری مزارع پس از انتقال نشا سریع تر و با فاصله زمانی کمتری انجام شود.



شکل14) استقرار مناسب بوته و ایجاد پوشش یکنواخت در سطح مزرعه با آبیاری به‌موقع پس از انتقال نشا

در روش کشت نشا بدون گلدان چغندرقند، چون ریشه‌‌چه‌های منتقل‌شده حاوی مقدار قابل‌توجهی مواد ذخیره‌ای هستند پس از انتقال  و استقرار در زمین، به سرعت رشد کرده و اندام هوایی محصول در فاصله زمانی کوتاه سطح مزارع را می‌پوشاند به‌طوری‌که در این روش علف‌های هرز از قدرت رقابت چندان در مقابل و محول چغندرقند برخوردار نیستند. در شکل ۱۵ چگونگی کشت نشا (ریشه‌چه‌های تولیدشده در خزانه) با استفاده از نیروی کارگر، نشاکار دستی، مراحل رشد سریع، انفجاری نشاهای منتقل‌شده و همچنین محصول برداشت‌شده در این روش کشت، نشان داده شده‌است.

 

شکل15) کشت نشا با نشاکار دستی و وضعیت سرعت رشد در زمان‌های مختلف پس از کشت نشا

 کشت نشایی با استفاده از سینی کشت

محصولات صنعتی و اقتصادی چغندرقند ریشه، مخروطی شکلی است که از حجیم‌شدن هیپوکوتیل (محور زیر لپه) در داخل خاک تولید می‌شود و حاوی مقدار قابل‌توجهی ساکارز ذخیره‌شده است. برای تولید عملکرد مطلوب و ذخیره قد مناسب، باید شرایط و محیط مناسبی برای رشد طبیعی ریشه‌ها فراهم شود. درغیر این‌صورت ریشه رشد طبیعی ندارد و چند شاخه و منشعب خواهد‌شد. ایجاد انشعاب و چند شاخه‌شدن ریشه چغندرقند به‌ویژه در قسمت میانی و اصلی ریشه، به‌شدت بر عملکرد کمی و کیفی چغندرقندتاثیر گذاشته و آن را کاهش می‌دهد.

 در روش کشت نشایی چغندرقند، با استفاده از سینی کشت، به دلیل محدودیت فضا به‌خصوص محدودیت طول سلول‌ها (گلدان‌های کشت) شرایط مناسب برای رشد طبیعی ریشه چغندرقند فراهم نمی‌شود. در این شرایط ریشه نمی‌تواند به طور طبیعی به رشد طولی خود ادامه دهد، بنابراین به صورت نافرم و با انشعابات زیاد (رشد خرچنگی) رشد می‌کند و چندشاخه می‌شود. علاوه بر چند شاخه‌شدن ریشه‌ها، تهیه نشا چغندرقند با این روش نیاز به تجهیزات و امکانات گلخانه‌ای و بستر کشت گران‌قیمت دارد که این امر مستلزم  سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی است. لذا در این روش کشت، علاوه بر کاهش عملکرد و تولید ریشه‌های نافرم خرچنگی هزینه‌های تولید نیز افزایش می‌یابد. بنابراین اگر چه استفاده از سینی‌های کشت برای تولید نشا محصولاتی مانند هندوانه، کدو، خیار، گوجه‌فرنگی، کلم و ... بسیار مفید است ولی برای تولید نشا چغندرقند قابل توصیه و اقتصادی نیست.